Sale Doświadczania Świata wyposażone w system SHX to doskonałe rozwiązanie w pracy z osobami z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.
U wielu osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu występuje problem z przetwarzaniem i integracją doznań zmysłowych. Może występować nadwrażliwość lub niedostateczna reakcja na niektóre bodźce, a także problemy z modulacją, organizacją oraz integracją bodźców sensorycznych z otoczenia. W niektórych przypadkach takie nieprawidłowe odczuwanie bodźców może doprowadzić do deprywacji sensorycznej lub do przeciążenia sprawiając, że docierające do danej osoby bodźce są dla niej przerażające, niezrozumiałe, drażniące lub powodują wyczerpanie.
Bezpieczne otoczenie, które można indywidualnie dostosować
Jedną z niewątpliwych zalet otoczenia Sali Doświadczania Świata jest możliwość tworzenia takiej przestrzeni, w której każdy bodziec może być indywidualnie dostosowany. Terapię można na przykład rozpocząć od bardzo niskiego poziomu stymulacji bodźcami, w półmroku, w ciszy, w przyjaznej dla odbiorcy atmosferze. Po pewnym czasie można stopniowo wprowadzać kolejne bodźce sensoryczne, które są akceptowane i bezpieczne dla danej osoby. W takim bezpiecznym otoczeniu bardzo łatwo można również zauważyć wszelkie niepożądane reakcje na bodźce oraz szybko je wyeliminować.
Dzięki temu można kreować bezpieczne oraz akceptowane przez użytkownika otoczenie. Po odpowiednim dostosowaniu otoczenia oraz przetwarzanych bodźców sensorycznych łatwiej jest stymulować proces nauki ponieważ uwaga użytkownika jest w całości skupiona na wykonywanym zadaniu, a nie na rozpraszających bodźcach.
Technologia SHX pozwala na dostosowanie bodźców oraz aktywację tylko tych bodźców, które użytkownik akceptuje. Może to być oświetlenie w określonym kolorze, wibracje, przyjemny zapach, przyjemna muzyka, stymulacja przedsionkowa dzięki hamakom i huśtawkom lub stymulacja wizualna poprzez wyświetlanie obrazów natury. W takim przypadku elementy wyposażenia Sali Doświadczania Świata ułatwiają kreowanie pozytywnego nastawienia użytkownika do wykonywanej aktywności, natomiast nie stanowią aktywności samej w sobie.
Wzmacnianie prawidłowej reakcji na bodźce i eliminacja zachowań niepożądanych
W podobny sposób otoczenie wyposażone w system SHX może przyczyniać się do stopniowego zmniejszenia zachowań samostymulacji kompensujących deprywację sensoryczną, które może występować u niektórych osób z ASD. Skłonność do samostymulacji objawiająca się na przykład kiwaniem się, podskakiwaniem, bieganiem może zakłócać codzienne funkcjonowanie danej osoby oraz stwarzać sytuacje niebezpieczne dla niej samej, jak i dla otoczenia.
Po określeniu bodźców preferowanych i tolerowanych przez daną osobę, może ona uczestniczyć w aktywnościach, które są zarówno atrakcyjne jak i satysfakcjonujące:
Przykład 1: korzystanie z hamaka w celu zapewnienia silnej stymulacji przedsionkowej
Przykład 2: przekształcenie pomieszczenia Sali Doświadczania Świata w bardzo szybką łódź motorową poprzez wyświetlenie odpowiednich obrazów pozwalających użytkownikowi poczuć się, tak jakby rzeczywiście był na pokładzie łodzi. Uczucie to można spotęgować poprzez dodatkowe bodźce takie jak wiejący wiatr czy wibracje.
Po zapanowaniu nad potrzebą samostymulacji terapeuta może rozpocząć proces powolnego wyciszania użytkownika poprzez stopniowe zmniejszanie intensywności bodźców (łódź motorowa dociera do portu, wyłącza się silnik, gasną światła). Pozwoli to na powrót do poziomu pobudzenia, który pozwala kontynuować codzienne aktywności bez konieczności uciekania w zachowania samostymulacji.
Sale Doświadczania Świata z systemem SHX pozwalają na dostosowanie otoczenia do indywidualnych potrzeb danej osoby i osiągnięcie pod koniec sesji terapeutycznej takiego poziomu wyciszenia jaki jest potrzebny danej osobie. Poza tym umożliwiają również osobie z ASD oraz otoczeniu danej osoby stopniowo wyciszać zachowania samostymulujące poprzez reagowanie na nie w dostosowanej przestrzeni, w odpowiednim czasie, co pomaga w ich regulacji.
Doskonały czynnik motywujący
Kolejnym interesującym aspektem terapii w otoczeniu polisensorycznym jest wpływ jaki może ono mieć na strategie wzmocnień pozytywnych. Nasze doświadczenie w pracy z osobami z zaburzeniami ze spektrum autyzmu w różnym wieku oraz na różnym poziomie rozwoju wskazuje, że każda z tych osób zawsze znajdowała coś wartościowego i odpowiedniego dla siebie w otoczeniu Sali Doświadczania Świata zdecydowanie częściej niż w otoczeniu zewnętrznym.
Dla każdego inny element będzie wartościowy, niektóre osoby będą lubiły proste bodźce takie jak np. obserwowanie kolumny świetlnej, dla innych atrakcyjne będzie oglądanie zwierząt oraz jednoczesne odczuwanie wibracji gdy zwierzęta wydają dźwięki, jeszcze inne osoby będą preferowały silniejsze bodźce takie jak np. wybuchy fajerwerków na dużym ekranie połączone z wibracjami i dźwiękiem. W Sali Doświadczania Świata z systemem SHX każdy znajdzie coś dla siebie.
Po określeniu motywacji użytkownika oraz jego preferencji Sala Doświadczania Świata z systemem SHX może być wykorzystana jako element strategii wyzwalania pozytywnych wzmocnień zachowania, które chcemy kształtować (np. umiejętność zadawania pytań, budowanie zdań, wypowiadanie się, kończenie zadań). To niesamowite co można osiągnąć dzięki wyzwoleniu silnej motywacji!
Komunikacja i język
System SHX to również doskonałe narzędzie wpływające na rozwój języka i mowy oraz wzmacniające komunikację Jest to możliwe zarówno poprzez wpływ czynników, o których wspominaliśmy wyżej, jak również dzięki zasobom, które oferuje system SHX.
Z jednej strony system SHX pozwala na pracę z głosem poprzez zamianę wydawanych dźwięków na kolory lub wibracje. Można to wykorzystać do ćwiczeń regulacji głośności wypowiedzi (np. ściszanie głosu, aby nie włączyć światła lub odwrotnie mówienie bardzo głośno, aby je włączyć), jak również w celu wzmacniania motywacji do wydawania dźwięków w przypadku użytkowników niemówiących.
Z drugiej strony system SHX to również doskonałe narzędzie do pracy z symbolami oraz generalizacji niezbędnej do rozwoju języka. Obiekty, filmy, zdjęcia piktogramy, symbole mogą być wyświetlane na różnorodne sposoby: za pomocą przycisków pilota oznaczonych odpowiednim symbolem, poprzez naciśnięcie przycisku ze zdjęciem na tablecie w celu wyświetlenia lub usłyszenia wypowiadanego wyrazu, lub wybranie wyrazu „czerwony”, aby całe pomieszczenie oświetliło się na czerwono.
Technologia SHX to poza tym doskonałe narzędzie wzmacniające doświadczanie języka oraz komunikacji zapewniając użytkownikowi bezpieczne I spójne otoczenie, w którym prośby mogą być nagradzające same w sobie. Użytkownicy mogą być zachęcani do wypowiadania lub sygnalizowania próśb odnoszących się do chęci zmiany danego bodźca lub efektu w Sali Doświadczania Świata.
W trakcie terapii można włączać zarówno podstawowe obiekty jak i te bardziej złożone bazujące na kolorach oraz czynnościach. Poza tym prosty fakt oferowania użytkownikom zwykłych doznań oraz celowych aktywności może w przyszłości wzmacniać komunikację poprzez potrzebę komentowania wykonywanych działań i aktywności. To z kolei wzmacnia potrzebę interakcji społecznej i wymiany informacji szczególnie dotyczących zainteresowań i doświadczeń oraz pozwala na wyjście poza obszar bazowania tylko na prośbach wynikających z potrzeb.
Przetwarzanie bodźców oraz integracja sensoryczna
Jak już wspomnieliśmy wcześniej jednym z największych problemów z jakim borykają się osoby z ASD jest przetwarzanie bodźców oraz integracja sensoryczna. W Sali Doświadczania Świata z systemem SHX każdy bodziec może być wyizolowany, a następnie w spójny sposób stopniowo łączony z innymi bodźcami.
Za bardzo dobry przykład może posłużyć tutaj doświadczenie przebywania na łódce: w Sali Doświadczania Świata imitować można kołysanie łódki dzięki elementom stymulacji przedsionkowej, wyświetlać na dużym ekranie obraz łódki na wodzie, słyszeć dźwięk, odczuwać wiatr dzięki wiatrakowi, odczuwać wibracje, włączyć niebieskie oświetlenie odzwierciedlające kolor nieba, aktywować kolumnę świetlną na niebiesko imitującą dźwięk oraz kolor morza. Każdy z tych elementów może być aktywowany oddzielnie, a intensywność ich oddziaływania można dostosować do potrzeb danej osoby. Każdy bodziec może być dodawany pojedynczo w określonej kolejności po tym jak będziemy mieć pewność, że dana osoba jest w stanie integrować dany bodziec. Taki proces integracji poszczególnych bodźców może potrwać kilka minut lub kilka tygodni w zależności od indywidualnych możliwości i potrzeb użytkownika.
Praca z bodźcami w ich izolacji może pomóc danej osobie w lepszym postrzeganiu oraz reagowaniu na otoczenie.
Praca nad bodźcami i sytuacjami lękowymi
Umiejętność izolowania oraz kontrolowania bodźców, która może być wypracowana z wykorzystaniem technologii SHX może mieć również pozytywny wpływ na pracę z różnego rodzaju fobiami. Sytuacje lub bodźce powodujące strach lub niepewność można bardzo łatwo odtworzyć w Sali Doświadczania Świata, w bezpiecznym oraz kontrolowanym otoczeniu. Takie specjalnie wykreowane sytuacje będą sprzyjały adaptacji behawioralnej poprzez ich systematyczne odczulanie.
Za przykład może nam posłużyć osoba bojąca się psów. W Sali Doświadczania Świata możemy wyświetlić takiej osobie zdjęcie psa, odległość pomiędzy daną osobą a zdjęciem będzie zapewne na początku znaczna i zmniejszana stopniowo. W tym samym czasie lub po pewnym czasie można dodać delikatne dźwięki wydawane przez psa, które stopniowo gdy dana osoba będzie się oswajać będą coraz głośniejsze. Do dźwięku możemy dodać wibracje. Ponadto gdy dana osoba będzie na to gotowa możemy dodać element dotykowy o podobnej do psiej sierści strukturze. Po pewnym czasie można zamiast obrazu włączyć do terapii materiał video. Finalnie można będzie włączyć do terapii prawdziwego psa, podczas aktywności, która jest ciekawa dla dziecka.
Historyjki sensoryczne
Opowiadania stymulacji sensorycznej to bardzo ciekawa funkcja Sal Doświadczania Świata z systemem SHX. Jest to bardzo pomocne narzędzie służące do rozwijania języka oraz pozytywnie wpływające na rozwój integracji sensorycznej. Jest to również idealny element strategii pozytywnych wzmocnień. Podczas pracy z takimi historyjkami użytkownik może sterować poszczególnymi elementami. Każdy element wyświetlanej historyjki taki jak obraz, ruch, tekst jest powiązany ze zmianami w otoczeniu takimi jak zmiana oświetlenia, dźwięku, efektów specjalnych oraz interakcja ze światłowodami. Wszystkie zmiany odbywają się w zależności od tego co dzieję się na ekranie.
Specjalne elementy stymulacji sensorycznej
Poszczególne element wyposażenia otoczenia polisensorycznego mogą być zastosowane w celu osiągnięcia określonych celów terapeutycznych. Na przykład ultrafiolet wspomaga koncentrację na określonym elemencie powodując izolację pozostałych elementów, materiały o różnych strukturach zapewniają stymulację dotykową, natomiast różnego rodzaju piłki oraz równoważnie wpływają pozytywnie na zmysł propriocepcji. Takie elementy wyposażenia pozwalają na dostosowywanie pomieszczenia Sali Doświadczania Świata do indywidualnych potrzeb użytkownika oraz celu terapeutycznego jaki chcemy osiągnąć.
Rozrywka oraz dobre samopoczucie
Oprócz możliwości wszechstronnego zastosowania Sal Doświadczania Świata wyposażonych w system SHX celem dostosowania do indywidualnych potrzeb użytkownika lub w innych celach terapeutycznych, badawczych ostatnie kilka linijek tego artykułu chcielibyśmy poświęcić na podkreślenie faktu, że technologia SHX może być również użyta po prostu w celu zapewnienia dobrego samopoczucia użytkownikowi oraz w celu zapewnienia rozrywki. Zapewnienie rozrywki oraz wzmacnianie dobrego samopoczucia często są celami terapeutycznymi same w sobie. Są one jednak często trudne do osiągnięcia w przypadku wielu osób podczas pracy w otoczeniu codziennym. Mogą one jednak być osiągnięte w Sali Doświadczania Świata, gdzie czas wolny można wypełnić odpowiednimi aktywnościami wzmacniającymi pozytywne doznania, a także pomagają w zapobieganiu niepożądanym zachowaniom szczególnie spowodowanym brakiem umiejętności zabawy oraz deficytami w autonomicznym zarządzaniu czasem wolnym.
Podsumowując powyższe fakty wykorzystanie systemu SHX w Sali Doświadczania Świata przynosi wiele korzyści osobom z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.
Opracowanie:
Zespół BJ Adaptaciones:
www.bjadaptaciones.com / www.bjliveat.com
we współpracy z:
Sílvia Sáez Santander
psycholog
numer licencji: 17517
psycholog kliniczny w zakresie wspierania dzieci, specjalista wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, specjalista terapii dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, pracuje w fundacji TEAyudo.
Tłumaczenie artykułu oraz dystrybucja
systemu SHX w Polsce: Harpo
